H Ναυμαχία του Τσεσμέ

Γράφει ο Δημήτρης Περδίκης

 

Στις 30 Σεπτεμβρίου 1768 εξερράγη ο ρωσοτουρκικός πόλεμος. Από την πλευρά της ρωσικής αυτοκρατορίας στον τσαρικό θρόνο βρισκόταν η Αικατερίνη Β΄, η επονομαζόμενη Μεγάλη Αικατερίνη. Στον οθωμανικό θρόνο βρισκόταν ο σουλτάνος Μουσταφά ο 3^ος (1757-74). Με εισήγηση των αδελφών Ορλώφ αλλά και Ελλήνων της Τεργέστης με τους οποίους είχαν συναντηθεί, η τσαρίνα ενστερνίστηκε την ιδέα της επανάστασης των Ελλήνων με ρωσική βοήθεια. Η επανάσταση θα λειτουργούσε σαν αντιπερισπασμός στους Τούρκους αλλά και σε περίπτωση επιτυχίας της η δημιουργία ενός ελληνικού (ορθόδοξου) κράτους θα ήταν φυσικός σύμμαχος της Ρωσίας στα νερά της Μεσογείου. Απεσταλμένοι και πράκτορες εστάλησαν στον ελλαδικό χώρο. Υπόσχοντο, βοηθούσαν, οργάνωναν. Κάποιοι Έλληνες ήσαν δισταχτικοί, οι περισσότεροι όμως ήσαν ενθουσιώδεις που έβλεπαν επιτέλους το ξανθό γένος των Ρώσων να τους δηλώνει ανοιχτά πως ερχότανε η λύτρωση από την τουρκική τυραννία. Πληροφορίες έφταναν όμως και στα αυτιά των Τούρκων οι οποίοι ετοιμάζοντο να καταστείλουν με τον πιο βίαιο τρόπο. Πρώτη πλήρωσε τις προετοιμασίες η Μοσχόπολη που τότε ήταν πρώτη στον πλούτο και στα γράμματα. Τουρκαλβανικά στίφη επέδραμαν και την κατέστρεψαν, την έκαψαν, την εξανδραπόδισαν.

Η Αικατερίνη Β΄

Στια τέλη Ιουλίου 1769 αναχωρεί από την Αγία Πετρούπολη ο ρωσικός στόλος σε τρεις μοίρες. Η μοίρα με τον ναύαρχο Γκρηγκόρι Σπυρίντωφ αναχωρεί πρώτη. Ο στόλος διασχίζει την Βαλτική, την Βόρειο θάλασσα, την Μάγχη, περνάει τα στενά του Γιβραλτάρ και φτάνει στο σημείο συνάντησης, το λιμάνι Μαόν στην Μινόρκα. Από εδώ ο Φιόντορ Ορλώφ ξεκινάει πρώτος με τέσσερα καράβια και στις 17 Φεβρουαρίου 1770 φθάνει στο Οίτυλο της Μάνης. Οι επαναστάτες και οι Ρώσοι συγκροτούν δυο λεγεώνες. Αρχίζει η πολιορκία της Κορώνης και της Μονεμβασίας. Δύναμη επαναστατών και  Ρώσων προχωρεί βόρεια. Αφού εξουδετερώνει τους Μπαρδουνιώτες Τούρκους με τους οποίους οι Οθωμανοί έχουν δημιουργήσει μία ζώνη ανάσχεσης των Μανιατών στα βόρεια, η δύναμη κυριεύει τον Μυστρά όπου δημιουργείται προσωρινή ελληνική κυβέρνηση με επικεφαλής τον Αντώνιο Ψαρρό. Άλλη ρωσική δύναμη κυριεύει το Ναυαρίνο. Μετά από τις πρώτες αυτές επιτυχίες η επανάσταση γενικεύεται στην Πελοπόννησο. Στην Ήπειρο εξεγείρονται οι Χειμαρριώτες, το Μεσολόγγι με αρχηγό τον Αναστάσιο Παλαμά και η Κρήτη με τον Σφακιανό Δασκαλογιάννη ή Ιωάννη Βλάχο.

Όμως στην συνέχεια έρχεται η αντίδραση της Υψηλής Πύλης. Η πρώτη ιδέα ήταν η γενική σφαγή όλων των Ρωμιών ανεξαιρέτως. Το σχέδιο αυτό κατόρθωσε να ανατρέψει ο αρχιναύαρχος Χασάν Τζεζαϊρλί επηρεασμένος από τον διερμηνέα του στόλου Ρωμιό Νικόλαο Μαυρογένη. Το επιχείρημα του προς τον σουλτάνο ήταν «Αν τους σκοτώσουμε όλους τότε ποιος θα πληρώνει το χαράτσι;». Ο σουλτάνος διέταξε να αποσταλούν στο Μοριά δυνάμεις Τουρκαλβανών για να καταστείλουν την επανάσταση, με 10ετές δικαίωμα λεηλασίας. Εικόνες απείρου φρίκης ακολούθησαν. Οι Ρώσοι αρχίζουν να συμπτύσσονται αρχίζοντας από την Πύλο (Ναυαρίνο), μπαίνουν στα καράβια τους και αποχωρούν. Οι δυνάμεις τους ήσαν ελάχιστες, σχέδιο δεν υπήρχε, στρατηγική και τακτικές ομοίως. Η τρομερή συνέχεια έπεσε αποκλειστικά στα κεφάλια των Ρωμιών. Όπου έφταναν οι Τουρκαλβανοί η ερήμωση ήταν απόλυτη. Προσπάθεια των Ελλήνων ήταν να φτάσουν στην Μάνη ή στις ενετικές κτήσεις, στα Κύθηρα, στην Ζάκυνθο, στην Κεφαλληνία. Κάποιοι μπόρεσαν να μεταφερθούν με Υδραίικα και άλλα καράβια στην Μικρά Ασία.

Όσοι πολιορκούσαν την Μονεμβάσια δέχθηκαν την μανία των Τουρκαλβανών που έφτασαν. Παρά την αντίσταση που προέβαλαν σφαγιάστηκαν. Γλύτωσαν μόνο όσοι κολύμπησαν προς τα καράβια που μετείχαν στην πολιορκία. Εικόνα απόλυτης καταστροφής και ερήμωσης υπήρχε σε όλον τον Μοριά με εξαίρεση την Μάνη που μπόρεσε να αντισταθεί.

Οι απελθόντες Ρώσοι έφτασαν και κατέλαβαν κάποια νησιά στις Κυκλάδες που δεν είχαν ουσιαστική τουρκική δύναμη. Ελλιμενίστηκαν τελικά στην Νάουσα της  Πάρου. Στην συνέχεια άρχισαν να ψάχνουν για τον οθωμανικό στόλο. Ο ρωσικός στόλος είχε ενισχυθεί με το καράβι του Ψαριανού Ιωάννη Βαρβάκη ο οποίος τους προσέφερε πολύτιμες συμβουλές για τα άγνωστα στους Ρώσους νερά του Αιγαίου. Τελικά εντοπίστηκε ο οθωμανικός στόλος στα στενά ανάμεσα στην Χίο και στην χερσόνησο της Ερυθραίας όπου και το λιμάνι του Τσεσμέ (Κρήνης). 

Ο Ρώσος ναύαρχος Γκρηγκόρι Σπυρίντωφ

Ο ρωσικός στόλος με ναύαρχο τον Γκρηγκόρι Σπυρίντωφ παρέταξε 17 καράβια. Ο τουρκοαλγερινός, οθωμανικός στόλος με καπουδάν πασά τον Μανταλζαντέ Χουσαμεντίν παρέταξε 73 καράβια. Η διαφορά ισχύος ήταν πολύ μεγάλη και η νίκη των Ρώσων πολύ αμφίβολη. Την λύση την έδωσε ο Βαρβάκης. Μετέτρεψε σε πυρπολικό το καράβι του, το έστρεψε κατά της τουρκικής ναυαρχίδας έβαλε φωτιά στο φυτίλι και έπεσε στην θάλασσα λίγο πριν από την έκρηξη. Το καράβι του Βαρβάκη κατέστρεψε την τουρκική ναυαρχίδα και άλλα κοντινά καράβια. Χάρη στον ευνοϊκό άνεμο και την μικρή απόσταση των οθωμανικών καραβιών μεταξύ τους, η φωτιά μεταδόθηκε στα περισσότερα καράβια των Οθωμανών. Το ημερολόγιο έγραφε 4 Ιουλίου 1770 και η καταστροφή τους ήταν σχεδόν απόλυτη.

Ο Ιωάννης Βαρβάκης διασώθηκε τραυματισμένος από τους Ρώσους. Ο ναύαρχος Σπυρίντωφ τον ονόμασε «Ήρωα του Τσεσμέ», ο δε Αλέξης Ορλώφ ανέφερε με επίσημο έγγραφο προς την αυτοκράτειρα Αικατερίνη τα του ηρωισμού του Βαρβάκη.

Η τσαρίνα αντάμειψε πλούσια τον Βαρβάκη. Τον ονόμασε αξιωματικό του ρωσικού στρατού και τον έστειλε στην Κασπία με αποστολή τον έλεγχο της περιοχής από τις περσικές βλέψεις, την χαρτογράφηση της Κασπίας και για εισόδημα την αποκλειστικότητα στην αλιεία οξύρυγχου και στην παραγωγή χαβιαριού. Μετά από πολλά χρόνια ο πάμπλουτος πλέον Βαρβάκης διέθεσε την περιουσία του στον ελληνικό αγώνα και σε άλλες ευεργεσίες όπως το Βαρβάκειο Εκπαιδευτήριο και η Βαρβάκειος αγορά. Απεβίωσε στο λοιμοκαθαρτήριο της βρετανικής πλέον Ζακύνθου, θύμα του αγγλόφιλου κόμματος και των αγγλικών συμφερόντων που τον θεωρούσαν πιθανό πράκτορα της Ρωσίας.

Το 1774 τελείωσε ο ρωσοτουρκικός πόλεμος με την συνθήκη του Κιουτσούκ

Καϊναρτζί. Μία ευνοϊκή συνθήκη που έδινε το δικαίωμα στους χριστιανούς υπηκόους της οθωμανικής αυτοκρατορίας να υψώνουν την ρωσική σημαία στα καράβια τους τα οποία θα μπορούν να τα εξοπλίζουν για την ασφάλειά τους απέναντι στην πειρατεία. Έτσι με αυτό το ευεργέτημα η Ύδρα, οι Σπέτσες, τα Ψαρά, η Κάσος, το Γαλαξείδι και άλλες θαλασσινές περιοχές του ελλαδικού χώρου κάνοντας εμπόριο σε όλη την Μεσόγειο με εξοπλισμένα καράβια απέκτησαν τεράστιες περιουσίες που χρηματοδότησαν τον αγώνα και σημαντικούς οπλισμένους στόλους ακαταμάχητους στην Μεγάλη Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Το 1848 ο μεγάλος Ρώσος ζωγράφος Ιβάν Αϊβαζόφσκι απεικόνισε σε πίνακά του την στιγμή της πυρπόλησης του οθωμανικού στόλου από τον Βαρβάκη στην ναυμαχία του Τσεσμέ. Τα Σοβιετικά ταχυδρομεία το 1974 κυκλοφόρησαν μία σειρά γραμματοσήμων με πίνακες του Αϊβαζόφσι μεταξύ των οποίων την «Ναυμαχία του Τσεσμέ».